Της Άννας Παπαγεωργίου
PhD, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος,Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επ.Υπεύθυνη Κέντρου Συμβουλευτικής Διατροφής & Προαγωγής της Υγείας, Καθ.Φυσικής Αγωγής, «ΕΥΡΩΣΤΙΑ»
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα (καρδιαγγειακά, σακχαρώδης διαβήτης, παιδική παχυσαρκία κ.λπ.) ευθύνονται για το 60% της θνησιμότητας και το 47% της νοσηρότητας, ποσοστά που αναμένεται να αυξηθούν στα επόμενα χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τους σημαντικότερους παράγοντες για την εμφάνιση χρόνιων μη μεταδιδόμενων νοσημάτων είναι οι κακές διατροφικές συνήθειες, ο καθιστικός τρόπος ζωής, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος, το κάπνισμα.
Η Παγκόσμια Στρατηγική για τη Διατροφή, τη Φυσική Δραστηριότητα και την Υγεία (Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health) που έχει υιοθετηθεί από το 2004 έχει ως στόχο τη μείωση των παραγόντων κινδύνου εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων που σχετίζονται με τη διατροφή και τον καθιστικό τρόπο ζωής, αναγνωρίζοντας ότι οι συγκεκριμένοι παράγοντες μπορούν εύκολα να τροποποιηθούν, μέσω εφαρμογής οργανωμένων δράσεων προαγωγής της Δημόσιας Υγείας. Η πρόωρη εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας και των οργανικών συνεπειών αυτής στα παιδιά επιβάλλει την άμεση υλοποίηση δράσεων στα σχολεία εφαρμόζοντας μια περιεκτική προσέγγιση που δεν θα παρέχει μόνο εκπαίδευση αλλά θα εξασφαλίζει και ένα υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον. Σχετικές δράσεις που προτείνονται είναι η δημιουργία συστάσεων (guidelines) για υγιεινά σχολικά γεύματα, η παροχή υγιεινών επιλογών στα κυλικεία , η καθιέρωση της διανομής φρούτων και λαχανικών και γενικότερα η υιοθέτηση συμπεριφορών υγείας στους μαθητές.
Σχολικό περιβάλλον και συμπεριφορές υγείας
Η παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί ιδανική περίοδο παρέμβασης σε θέματα σχετικά με την υιοθέτηση διατροφικών συνηθειών, οι οποίες διαμορφώνονται στο διάστημα αυτό και είναι πολύ δύσκολο να τροποποιηθούν στην ενήλικη ζωή. Το σχολείο είναι ο χώρος όπου το παιδί αφιερώνει αρκετό μέρος του χρόνου του. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον βάζει τις βάσεις του για το μέλλον της πνευματικής του ανάπτυξης αλλά και διαμορφώνει σωστές ή όχι συνήθειες αν του δοθούν τα κατάλληλα ερεθίσματα. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την υιοθέτηση σωστών διατροφικών επιλογών και αθλητικής συνείδησης. Σύμφωνα με τις παγκόσμιες μετρήσεις κάτι τέτοιο ως κοινωνία δεν έχουμε καταφέρει, αν αναλογιστούμε ότι έχουμε ακόμα πρωτιές στην παιδική παχυσαρκία.
Διατροφικά πρότυπα για το σχολικό φαγητό
Το φαγητό που προσφέρεται στα σχολεία πρέπει να τηρεί τουλάχιστον τους βασικούς κανόνες διατροφής όπως αυτοί ορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό υγείας αλλά και την Παγκόσμια Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων:
Μια θρεπτική διατροφή πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τις διατροφικές και ενεργειακές ανάγκες των μαθητών και να βασίζεται σε μια ποικιλία φαγητών, που περιέχουν κυρίως αγνές και φρέσκες πρώτες ύλες.
Λαχανικά, φρούτα, ολόκληρα δημητριακά, κατά προτίμηση φρέσκα και από τοπικούς παραγωγούς, πρέπει να καταναλώνονται τακτικά κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Η πρόσληψη λίπους πρέπει να περιοριστεί σε λιγότερο από 30% της καθημερινής ενέργειας και τα περισσότερα κορεσμένα λιπαρά πρέπει να αντικατασταθούν από ακόρεστα λιπαρά. Τα μεταλλαγμένα λιπαρά οξέα πρέπει να αποφεύγονται.
Η κατανάλωση ζάχαρης και αλατιού πρέπει να περιοριστεί και φυσικά να εξασφαλιστεί ότι το αλάτι που χρησιμοποιείται είναι ιωδιωμένο.
Τα ζαχαρούχα ποτά και γλυκά πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε περιορισμένες ποσότητες. Το ίδιο και η λευκή ζάχαρη.
Το φαγητό πρέπει να ετοιμάζεται σε ένα ασφαλές, υγειονομικά ελεγμένο περιβάλλον.
Τα υποθερμιδικά τρόφιμα, τα γνωστά «light» είναι καλό να αποφεύγονται στα παιδιά, όπως κι η χορήγηση χαμηλών σε θερμίδες διαιτών, διότι είναι στερητικές και μπορεί να εμποδίσουν την σωστή ανάπτυξη του παιδιού. Αντιθέτως, μία μικρή ελάττωση των θερμίδων, όταν προσαρμόζεται στην ηλικία και εξατομικεύεται, μπορεί να συμβάλει σε ουσιαστική πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας και γενικότερα της παχυσαρκίας, ακόμα και της απώλειας βάρους, μακροπρόθεσμα.
Το καλύτερο μοντέλο διατροφής είναι η μεσογειακή διατροφή, η οποία προτείνεται πλέον σε όλες τις χώρες του κόσμου ως η πιο υγιεινή και πρέπει να υιοθετείται από ολόκληρη την οικογένεια. Για τα παιδιά συγκεκριμένα, σωστή διατροφή σημαίνει ελάττωση ορισμένων τροφών πλούσιων σε λιπαρά και ζάχαρη καθώς και ο έλεγχος του μεγέθους των μερίδων.
Η υγιεινή διατροφή των παιδιών έχει ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων:
Άμεσα και απώτερα οφέλη στην υγεία τους.
Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και πρόληψη της εμφάνισης στην ενήλικη ζωή χρόνιων νοσημάτων όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση και ορισμένα νεοπλάσματα.
Βελτίωση της δυνατότητας μάθησης καθώς και της σχολικής επίδοσης.
Ενδυνάμωση της θετικής εικόνας για το σώμα τους.
Υιοθέτηση ενός πιο δραστήριου και υγεινού τρόπου ζωής.
Προδιαγραφές για τα σχολικά γεύματα
Ο καθορισμός των προϊόντων που επιτρέπεται να πωλούνται από τα σχολικά κυλικεία καθώς και των προδιαγραφών που αυτά πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διεθνείς και εθνικές διατροφικές συστάσεις, και συγκεκριμένα:
Α) τις διατροφικές συστάσεις του ΠΟΥ (Report of a Joint WHO/FAO Expert Consultation WHO Technical Report Series 916/2003):
η πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων δεν πρέπει να ξεπερνά το 10% της συνολικής ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης,
η πρόσληψη trans λιπαρών οξέων δεν πρέπει να ξεπερνά το 1% της συνολικής ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης,
η πρόσληψη ελεύθερων σακχάρων δεν πρέπει να ξεπερνά το 10% της συνολικής ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης,
η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 400γρ ημερησίως στα ολοήμερα σχολεία.
η κατανάλωση αλατιού δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 5γρ την ημέρα.
Β) τις διατροφικές συστάσεις της Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health (2004):
περιορισμός της πρόσληψης ενέργειας από ολικά λιπαρά, αντικατάσταση των κορεσμένων λιπαρών από ακόρεστα και περιορισμός των trans λιπαρών
αύξηση της κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών ολικής άλεσης και ξηρών καρπών
περιορισμός της πρόσληψης ελεύθερων σακχάρων
περιορισμός της πρόσληψης αλατιού
Το ελληνικό σχολικό κυλικείο
Στη χώρα μας το Υπουργείο Υγείας έχει εκδόσει συγκεκριμένη Υγειονομική Διάταξη «Αναφορικά με τους κανόνες υγιεινής και τον καθορισμό των προϊόντων που διατίθενται από τα κυλικεία δημοσίων και ιδιωτικών σχολείων». Παρ’ όλα αυτά παρατηρούμε αδυναμία να εφαρμόζεται πλήρως σε ένα μεγάλο αριθμό σχολικών κυλικείων, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία των Δ/νσεων Υγείας των Νομαρχιών, το 44% των σχολικών κυλικείων διαθέτει μη επιτρεπόμενα τρόφιμα, όπως γλυφιτζούρια, τσίχλες, καραμέλες, αναψυκτικά, χυμούς με ζάχαρη, λιπαρές ύλες, αλμυρά σνακ, κρουασάν, πατατάκια, κ.ά. τα οποία είναι θερμιδικά πυκνά και θρεπτικά μη σωστά.
Τα περισσότερα σχολικά κυλικεία στη χώρα μας διαμορφώνουν το μενού ανάλογα με την εκάστοτε ζήτηση των μαθητών (χωρίς το παιδί και ο γονέας να έχουν μια εκπαίδευση για το τι πρέπει να καλύψει τις σωματικές ανάγκες).
Το σύστημα λειτουργίας στα ελληνικά κυλικεία δεν διδάσκει υγεία
Η ισχύουσα νομοθεσία που αφορά τους πλειοδοτικούς διαγωνισμούς εκμίσθωσης και εκμετάλλευσης σχολικών κυλικείων αποτελεί ένα σημαντικό εμπόδιο για την πιστή εφαρμογή της Υγειονομική Διάταξης, καθώς οι πλειοδοτικοί διαγωνισμοί αναγκάζουν τους υποψήφιους ιδιοκτήτες να προτείνουν υψηλά ποσά για την εκμίσθωση του κυλικείου με αποτέλεσμα το ενοίκιο που στη συνέχεια καταβάλλουν να είναι μεγάλο, και επομένως να κινούνται με βάση το κέρδος και όχι σκεπτόμενοι την υγεία των μαθητών.
Παρατηρείται έλλειψη διαθεσιμότητας προϊόντων που να πληρούν τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί από την εν ισχύ Υγειονομική Διάταξη (π.χ. περιεκτικότητα σε trans λιπαρά και σάκχαρα). Η έλλειψη αφορά τόσο την διαθεσιμότητα των ίδιων των προϊόντων όσο και την έλλειψη μηχανισμού ελέγχου για τις προδιαγραφές.
Το πιο σημαντικό βέβαια είναι η αδυναμία ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου με τη συνεργασία αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένου και του κυρωτικού συστήματος που θα αποτρέπει την πώληση μη επιτρεπόμενων προϊόντων ή τουλάχιστον τη δυνατότητα επιλογών.
ΑΝΝΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
PhD, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος,Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επ.Υπεύθυνη Κέντρου Συμβουλευτικής Διατροφής & Προαγωγής της Υγείας, Καθ.Φυσικής Αγωγής, «ΕΥΡΩΣΤΙΑ»
Επικοινωνία: τ.: 2106827284 e.: anna_diet@yahoo.grw.: https://evrostia.wordpress.com
