Οι διατροφικές μας επιλογές δεν επηρεάζουν μόνο τη δική μας υγεία, αλλά και το περιβάλλον. Στην Ελλάδα ακολουθούμε μία διατροφή με υψηλό οικολογικό αποτύπωμα, το οποίο όμως μπορούμε να μειώσουμε σημαντικά αν υιοθετήσουμε μία διατροφή φιλική προς το περιβάλλον, όπως διαπιστώνει νέα έκθεση του WWF. Ενδεικτικό είναι πως σήμερα τρώμε 1 με 2 μερίδες κόκκινο κρέας την ημέρα, όταν δεν θα έπρεπε να ξεπερνάμε τις 1 – 2 την εβδομάδα!
Ο τρόπος που παράγουμε και καταναλώνουμε τροφή σήμερα συνδέεται άμεσα με την απώλεια βιοποικιλότητας, την κλιματική κρίση, αλλά και με την εμφάνιση πανδημιών, όπως αυτή του COVID-19. Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής είναι μια καλή αφορμή για να σκεφτούμε τη σχέση του φαγητού με τον πλανήτη μας.
Η υιοθέτηση μίας διατροφής φιλικής για τον πλανήτη θα μπορούσε να μειώσει παγκοσμίως κατά τουλάχιστον 30% τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζονται με την τροφή, την απώλεια της άγριας ζωής κατά 46%, τη χρήση γης για καλλιέργεια κατά 41% και τους πρόωρους θανάτους κατά τουλάχιστον 20%. Αυτό προκύπτει από τη νέα έκθεση του WWF με τίτλο “Bending the Curve: The Restorative Power of Planet-Based Diets”, στο πλαίσιο της οποίας αναλύθηκαν τα διατροφικά μοντέλα σε 147 χώρες και Εθνικοί Διατροφικοί Οδηγοί σε 75 χώρες.
Olives harvested from an organic olive grove in Crete, Greece.
Ειδικότερα για την Ελλάδα, η έκθεση διαπιστώνει πως η διατροφή που ακολουθούμε επιδρά αρνητικά στην υγεία μας, αλλά και στον πλανήτη. Οι Έλληνες έχουμε απομακρυνθεί από το μοντέλο της μεσογειακής διατροφής, που είναι φιλικό προς το περιβάλλον. Μεταξύ άλλων, τα στοιχεία δείχνουν πως καταναλώνουμε κόκκινο κρέας σε οκταπλάσια ποσότητα από τις προβλεπόμενες μερίδες της μεσογειακής διατροφής και τις συστάσεις του Εθνικού μας Διατροφικού Οδηγού, γεγονός που εκτοξεύει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Παράλληλα, έχουμε μειώσει πολύ την κατανάλωση οσπρίων, καθώς τρώμε λιγότερο από τη μισή ποσότητα που προτείνει η μεσογειακή διατροφή και ο Εθνικός Διατροφικός Οδηγός.
Επίσης, η Ελλάδα έχει τη θλιβερή ευρωπαϊκή πρωτιά όσον αφορά στην κατά κεφαλήν συμβολή μας στη διεθνή απώλεια βιοποικιλότητας, δηλαδή τον αριθμό των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση κάθε χρόνο αν συνεχιστεί το τρέχον διατροφικό μοντέλο. Η χώρα μας βρίσκεται πρώτη στο σύνολο των 37 χωρών που εξετάστηκαν στην Ευρώπη, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο η Ελλάδα κατέχει την 31η θέση σε σύνολο 147 χωρών. Ακόμη, η Ελλάδα είναι δεύτερη σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά κεφαλήν εξαιτίας της διατροφής που ακολουθούμε σήμερα, καθώς και στη χρήση νερού και καλλιεργήσιμης γης για την παραγωγή τροφής.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η παραγωγή, κατανάλωση και απόρριψη της τροφή μας ευθύνεται τα τελευταία 50 χρόνια για το 70% της απώλειας της χερσαίας βιοποικιλότητας, το 50% της απώλειας βιοποικιλότητας γλυκού νερού και το 26% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Παράλληλα, η μη βιώσιμη μετατροπή των χρήσεων γης για γεωργία, η εντατική κτηνοτροφία και το παράνομο εμπόριο άγριας ζωής με σκοπό την κατανάλωση, αυξάνουν τις πιθανότητες για την εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών και το ξέσπασμα πανδημιών, όπως εκείνη του COVID -19.
Στον αντίποδα, μια διατροφή φιλική για τον πλανήτη μπορεί να συμβάλει στη σταθεροποίηση του κλίματος και να περιορίσει την απώλεια άγριας ζωής, προσφέροντας την ίδια στιγμή υγεία και μακροζωία για τον άνθρωπο. Τι ακριβώς σημαίνει όμως μία «διατροφή φιλική για τον πλανήτη»; Εννοούμε την επιλογή υγιεινών τροφών που παράχθηκαν με σεβασμό προς το περιβάλλον, κατανάλωση περισσότερων φυτικών πρωτεϊνών συγκριτικά με ζωικών, καθώς και την αποφυγή υπερκατανάλωσης οποιουδήποτε φαγητού.
Vegetables are cut on a chopping board in Berkhamsted in England.
Στην Ελλάδα, η λύση βρίσκεται στους ισχυρούς δεσμούς με τη μεσογειακή διατροφή, οι οποίοι μπορούν να μας βοηθήσουν να μεταβούμε γρήγορα και εύκολα σε ένα διατροφικό μοντέλο που θα θωρακίζει την υγεία μας και τον πλανήτη. Τοπικά και εποχικά είδη, περισσότερα φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής άλεσης, λιγότερο κρέας, ζάχαρη, έλαια και λίπη είναι μόνο μερικά από τα μυστικά της μεσογειακής διατροφής που θα μας βοηθήσουν να κάνουμε την αρχή.
«Αν για κάποιες χώρες η βιώσιμη διατροφή φαίνεται να είναι μία δύσκολη εξίσωση, στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι πιο απλό και έχει λύση: τη μεσογειακή διατροφή. Η στροφή σε ένα πιο πράσινο, υπεύθυνο και ισορροπημένο διατροφικό μενού είναι επιτακτική και, επανεκτιμώντας την αξίας της μεσογειακή διατροφής, μπορούμε να θωρακίσουμε την υγεία μας, προστατεύοντας ταυτόχρονα το περιβάλλον. Με άλλα λόγια, ό,τι είναι καλό για την υγεία μας είναι καλό και για τον πλανήτη», σχολιάζει η Βίκυ Μπαρμπόκα, υπεύθυνη προγραμμάτων βιώσιμης διατροφής του WWF Ελλάς.
Για να γίνουν ακόμα πιο κατανοητά τα οφέλη, επισημαίνεται ότι αν στην Ελλάδα ακολουθούσαμε τη μεσογειακή διατροφή και τις συστάσεις του Εθνικού Διατροφικού Οδηγού, η συμβολή της χώρας μας στη διεθνή απώλεια βιοποικιλότητας θα μειωνόταν κατά περίπου 50%, στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 35%, στη χρήση γης για καλλιέργειες κατά 20%, στη χρήση γης για βοσκοτόπους κατά 60%, στη χρήση νερού για την παραγωγή τροφής κατά 25% και στην πιθανότητα ευτροφισμού κατά 50%.
«Κοιτώντας το διατροφικό μας σύστημα και βλέποντας την πείνα, την ανισότητα και την περιβαλλοντική καταστροφή, μοιάζει να είναι αδύνατο να τραφούν 8 – 10 δισεκ. άνθρωποι χωρίς να καταστραφεί ο πλανήτης. Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι – μάλιστα ισχύει το αντίθετο. Όχι μόνο μπορούμε να ταΐσουμε ολόκληρο τον πληθυσμό του πλανήτη, αλλά μπορούμε να το κάνουμε με τρόπο που θα βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία παγκοσμίως και θα επιτρέψει στη φύση να ανακάμψει από τη ζημιά που της έχουμε προκαλέσει. Κάθε χώρα χρειάζεται να εξετάσει τοπικά τις απαραίτητες αλλαγές στο διατροφικό της σχήμα. Αν όμως παγκοσμίως εστιάσουμε στο να διασφαλίσουμε ότι η διατροφή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιωσιμότητα, υπάρχει η δυνατότητα να ανατρέψουμε την απώλεια βιοποικιλότητας, να καταπολεμηθεί η κλιματική κρίση και να σωθούν ανθρώπινες ζωές», τόνισε σε δηλώσεις του ο Brent Loken, ειδικός επιστήμονας σε θέματα διατροφής του WWF International και επικεφαλής συντάκτης της μελέτης.
Συμβουλές της WWF για το πως μπορούμε να υιοθετήσουμε μια διατροφή φιλική προς τον πλανήτη:
Μπορούμε να κάνουμε διατροφικές επιλογές οι οποίες είναι καλές για εμάς αλλά και για τον πλανήτη. Επιλέγουμε ποικιλία στις γεύσεις, περισσότερα φρούτα και λαχανικά παρά προϊόντα ζωικής προέλευσης, αλλά και τροφές που έχουν υποστεί τη λιγότερη δυνατή επεξεργασία.
Τροφές με χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα
✔ Δεν υπάρχουν «καλές» ή «κακές» τροφές – εξαρτάται πάντα από το πως καλλιεργήθηκαν, παρήχθησαν ή αλιεύτηκαν.
✔ Οι τροφές που είναι φιλικές προς τον πλανήτη έχουν ελάχιστες επιπτώσεις στη φύση, αφού παράγονται με υπεύθυνο τρόπο, που σέβεται την άγρια ζωή και τους οικοτόπους της.
✔ Τα είδη δεν κυνηγιούνται τόσο εντατικά ώστε ο πληθυσμός τους να φτάσει σε κρίσιμα επίπεδα, ενώ δεν καταστρέφονται δάση και πεδιάδες για εκτεταμένες καλλιέργειες. Οι τροφές αυτές δε ρυπαίνουν το νερό ούτε μολύνουν το έδαφος γιατί δεν βασίζονται σε εκτεταμένη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
✔ Ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε αν η τροφή μας είναι φιλική προς το περιβάλλον είναι να γνωρίσουμε τους ανθρώπους που την παρήγαγαν και αν είναι δυνατόν να τους γνωρίσουμε από κοντά!
✔ Είναι σημαντικό να προσέχουμε τη σήμανση και να αναζητούμε στη συσκευασία πιστοποιήσεις ή σφραγίδες ποιότητας (όπως το RSPO –Round table on Sustainable Palm Oil για το φοινικέλαιο ή τη σήμανση ASC – Aquaculture Stewardship Council για την υπεύθυνη υδατοκαλλιέργεια), να επιλέγουμε τοπικά ή βιολογικά φρούτα και λαχανικά, πάντα στην εποχή τους, και να επιλέγουμε κρέας και αυγά ελευθέρας βοσκής.
Επιλέγουμε περισσότερα φυτικά αντί για ζωικά προϊόντα
✔ Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να προστατεύσουμε τόσο την υγεία μας όσο και το περιβάλλον είναι να αυξήσουμε την κατανάλωση τροφών φυτικής προέλευσης σε σχέση με αυτές ζωικής. Το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά και τα γαλακτοκομικά αποτελούν σημαντικές πηγές διατροφής και σε κάποιες περιοχές δεν χρειάζεται να μειωθεί η κατανάλωσή τους. Σε άλλες όμως, και κυρίως σε αστικές περιοχές σε αναπτυγμένες χώρες, υπάρχει η δυνατότητα να αυξηθεί η κατανάλωση τροφών φυτικής προέλευσης, κάτι που θα έχει οφέλη και για την υγεία.
✔ Σε κάθε περίπτωση, το κρέας που καταναλώνουμε θα πρέπει να αποτελεί προϊόν υπεύθυνης εκτροφής – οπότε φροντίζουμε το κρέας που προμηθευόμαστε να μην είναι προϊόν εντατικής κτηνοτροφίας, και να προέρχεται από ζώα ελευθέρας βοσκής. Επίσης, σε ότι αφορά τα ψάρια υπάρχει η επιλογή της υδατοκαλλιέργειας, όμως το σημαντικότερο είναι να αποφεύγουμε τα ψάρια αλιείας που απειλούνται από την υπεραλίευση.
Τρώμε υγιεινά και περιορίζουμε τα επεξεργασμένα τρόφιμα
✔ Όσο πιο επεξεργασμένο είναι ένα τρόφιμο τόσο υψηλότερες είναι οι περιβαλλοντικές του επιπτώσεις – λόγω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που εκλύονται σε κάθε στάδιο της διαδικασίας και επειδή επίσης συχνά χάνει τη θρεπτική του αξία, κάτι που σημαίνει ότι πρέπει να παραχθεί συνολικά περισσότερη τροφή για να καλυφθούν οι ελάχιστες διατροφικές απαιτήσεις. Θα είμαστε πιο υγιείς αν τρώμε περισσότερα φρέσκα φαγητά με ελάχιστη επεξεργασία, ενώ παράλληλα δεν θα χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τόσους φυσικούς πόρους για την παραγωγή τροφής.
Ισορροπία και ποικιλία
✔ «Παν μέτρον άριστον» και στην τροφή αφού το να τρώμε πάρα πολύ από οποιαδήποτε τροφή μάλλον δεν θα κάνει καλό ούτε σε εμάς ούτε στον πλανήτη. Χρειαζόμαστε μια ποικιλία θρεπτικών συστατικών και ο πλανήτης ωφελείται από την ποικιλία καλλιεργειών.
✔ Τα εδάφη είναι πιο υγιή όταν στην ίδια έκταση καλλιεργούνται διαφορετικά είδη, ενώ η χρήση λιπασμάτων μπορεί να μειωθεί όταν αναμειγνύουμε κάποιες σοδιές με άλλα φυτά ή ζώα. Η μεγαλύτερη ποικιλία τροφών σημαίνει επίσης ότι τα συστήματα διατροφής είναι πιο ανθεκτικά σε παράσιτα, αρρώστιες και ακραίες καιρικές συνθήκες.
✔ Μια καλά ισορροπημένη διατροφή μπορεί να περιλαμβάνει πολλά συστατικά αλλά συνήθως έχει περισσότερα δημητριακά ολικής άλεσης, φρούτα και λαχανικά και λιγότερη ζάχαρη, έλαια, λίπη και κρέας.
✔ Ακόμα όμως και σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τρώμε διαφορετικά δημητριακά, λαχανικά και ζωικά προϊόντα ώστε να πετύχουμε μεγαλύτερη ισορροπία.
Και θυμόμαστε…
✔ Δεν υπάρχει μια ιδανική διατροφή για όλους. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας θα υπάρξουν περίοδοι που θα έχουμε ανάγκη κάποια τροφή περισσότερο από κάποια άλλη.
✔ Είναι σημαντικό η διατροφή μας να είναι ευέλικτη, να σέβεται τον τοπικό πολιτισμό και τις συνθήκες. Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι μπορεί να καταναλώνουν διαφορετικές τροφές σε διαφορετικές ποσότητες και πάλι να ακολουθούν τα προηγούμενα τέσσερα βήματα.
✔ Εάν κάνουμε αυτές τις πιο υγιεινές, πιο υπεύθυνες επιλογές θα συμβάλλουμε κι εμείς σε ένα μέλλον όπου ο πλανήτης μας θα καταφέρει να μας θρέψει όλους.
